به گزارش خبرگزاری «حوزه» حضرت آیت الله مکارم شیرازی در مناسبت های مختلف به حماسه عاشورا در شعر آیینی پرداخته اند که برخی از سخنان این مرجع تقلید به این شرح است:  ماه ها و سال ها از آن حادثه خونین بی نظیر می گذرد، حادثه ای که یک سوی آن تبلور تمام ارزش های انسانی بود و در سوی دیگر توحش و بربریت و نامردی ها در حد اعلا موج می زد.[1]

ولی برخلاف پندار احمقانه یزید لعنه الله علیه که خود را فاتح نهضت کربلا می دانست، هر چه زمان بر آن گذشت آثار شکست آنان و پیروزی حسین عزیز علیه السلام و یارانش آشکارتر گردید.[2]

لذا این حادثه برخلاف طبیعت تاریخ بشری که نوها را کهنه و کهنه ها را به فراموشی می سپارد، هر روز درخشش تازه ای به خود گرفت، تا آنجا که هزاران شعر آئینی درباره این فصل از تاریخ اسلام سروده شده، ولی «چون نیک بنگری همه آغاز دفتر است».[3]

نقش شعر آئینی درماندگاری واقعۀ کربلا

پس از حادثه جانگداز و حماسه آفرین کربلا، شاعران فراوانی آن را به نظم درآورده اند ولی هر یک، با نگاهی به سراغ این واقعه رفته است. جمعی بُعد سوگواره و مظلومیت آن را به تصویر کشیده اند، گروهی به ابعاد عرفانی آن پرداخته اند و دسته ای نیز آمیخته ای از «سوگ و حماسه» را در قالب ظلم ستیزی مورد توجه قرار داده اند.[4]

 اگر چه هر یک از این ابعاد و دیگر ابعاد این حادثه، بیانگر عمق نفوذ عاشورا در عرصه شعر و هنر است.[5] لیکن اشعاری که شعاری برای مبارزه و به خروش آوردن مظلومان بود، بیشتر مورد توجه قرار گرفت، تا آنجا که گاه برخی از آنها ورد زبان مردم شد؛ تأثیرگذاری این گونه شعر و شعار که در پاره ای از اوقات از ده ها سخنرانی بیشتر بود؛ به مظلومان جرأت و جسارت برای گرفتن حق خود داد و ظالمان را دچار وحشت واضطراب ساخت.[6]

در تبیین این مسأله باید گفت حقیقت تصویری که شاعر آئینی در قالب نظم و با زبان هنر ترسیم می کند،[7] تلفیق ذوق شعری و اعتقادات خوب مذهبی[8] و تشریح دلنشین، عمیق و روان از یک ماجراست و هنگامی که این تصویر آمیخته با اعتقاد، ایمان و واگویی دغدغه های جامعه بشری،[9] و مبارزه با ظلم ظالم باشد، بسیار گران قیمت است[10] و به ماندگاری اثر بیشتر کمک می کند.[11] چرا که اینگونه اشعار کار یک کتاب را می کند و حتی گاهی یک شعر، تمام یک آیین را در خود خلاصه می کند.[12] از این رو یکی از بهترین رموز ماندگاری واقعه کربلا را می توان به زبان شعر آئینی مرتبط دانست.[13]

ای یاد تو در عالم، آتش زده بر جان ها        

امام حسین علیه السلام با هدف احیای دین خدا قیام و حرکت خویش را آغاز کرد؛ امام حسین علیه السلام نخست با این جمله: «و علی الإسلام السلام اذ قد بلیت الأمة براع مثل یزید؛ زمانی که امت اسلامی گرفتار زمامداری مثل یزید شود، باید فاتحه اسلام را خواند».[14]تصریح کرد که با وجود خلیفه ای همچو یزید، فاتحه اسلام خوانده است و دیگر امیدی به بقای دین خدا در حکومت یزید نمی رود.[15]

تعبیراتی با این مضمون، در کلمات و خطابه های امام حسین علیه السلام بسیار دیده می شود. که البته در این راه موفقیت بزرگی نصیب آن حضرت شد، هر چند آن حضرت و یاران باوفایش به شهادت رسیدند، ولی تکانی به افکار خفته مسلمین دادند و لرزه بر اندام حکومت جباران افکندند، در نتیجه اسلام را زنده ساختند و از اضمحلال دستاوردهای نهضت نبوی صلی الله علیه و آله جلوگیری کردند و مسلمانان را از حیرت و گمراهی نجات دادند.[16]

به گفته شاعری با اخلاص

ای یاد تو در عالم، آتش زده بر جان ها                 هر جا ز فراق تو چاک است گریبان ها

ای گلشن دین سیراب با اشک محبانت                   از خون تو شد رنگین هر لاله به بستان ها

بسیار حکایت ها گردیده کهن اما             جانسوز حدیث تو، تازه است به دوران ها

در دفتر آزادی، نام تو به خون ثبت است                 شد ثبت به هر دفتر، با خون تو عنوان ها

این سان که تو جان دادی، در راه رضای حق                        آدم به تو می نازد، ای اشرف انسان ها

قربانی اسلامی با همت مردانه                    ای مفتخر از عزمت همواره مسلمان ها[17]

با عنایت بخورم زهر که شاهد ساقی است

پیام های عاشورا همه شنیدنی است و پیام شهادت کودک شیرخوار از همه شنیدنی تر و عبرت خیزتر![18] به ویژه وقتی حرمله این ستمگر سیاه دل، با تیری حلقوم طفل شش ماهه کربلا را پاره کرد و از گوش تا گوش را درید. امام حسین علیه السلام کف دستش را زیر گلوی بریده طفل گرفت و گفت: «یا نَفْسُ اِصْبِری فیما اَصابَکِ، اِلهی تَری ما حَلَّ بِنا فی الْعاجِلِ فَاجْعَلْ ذلِکَ ذَخیرَهً لَنا فی الاْجِلِ ؛ ای نفس! در برابر این همه مصیبت شکیبا باش! خدایا! تو می بینی که در این دنیای فانی چه مصائبی برای ما رخ داده، پس آن را برای روز رستاخیزمان ذخیره ساز!».[19]

پیام کلام نورانی امام حسین علیه السلام این است که تحمل همه درد و رنج ها و مصیبت ها در راه خدا آسان است، چرا که عالم محضر اوست و همه اینها در پیشگاه او انجام می گیرد.[20]

با عنایت بخورم زهر که شاهد ساقی است               با محبت بکشم درد که درمانم از اوست

لباس کهنه چه حاجت؟

هنگامی که امام حسین علیه السلام عزم میدان کرد، فرمود: «ائْتُونی بِثَوْبٍ لا یُرْغَبُ فیهِ، الْبِسُهُ غَیْرَ ثِیابِی، لا اجَرَّدُ، فَانِّی مَقْتُولٌ مَسْلُوبٌ؛ برایم جامه کهنه ای بیاورید که کسی به آن رغبت نکند تا آن را زیر لباس هایم بپوشم و بعد از شهادتم مرا برهنه نکنند، زیرا می دانم پس از شهادت لباسهایم ربوده خواهد شد».[21]

و در روایت دیگر آمده است هنگامی که لباس کهنه آوردند، چند جایش را پاره کرد (تا ارزشی برای بیرون آوردن نداشته باشد) و آن را زیر لباس هایش پوشید؛ ولی پس از شهادت امام (دشمن ناجوانمرد پست) آن را نیز از بدنش بیرون آوردند.[22]

امام علیه السلام با دقت تمام در جای جای داستان کربلا، چهره واقعی دشمنانش را ترسیم کرد و برای ثبت در تاریخ به یادگار گذاشت![23]

آن حضرت نشان داد دشمنانش از پست ترین و فرومایه ترین انسان ها بودند. بلکه درندگان و شیاطینی بودند در لباس انسان![24]

یک پیراهن کهنه که چندین جای آن را پاره کرده باشند، چه ارزشی دارد که از تن مبارک امام علیه السلام بعد از شهادت بدر آورند و بدن مبارک او را برهنه زیر آفتاب سوزان بگذارند، این نشانه چیست؟![25]

لباس کهنه بپوشید زیر پیرهنش                  از آن که بر نکند خصم بد گهر ز تنش

لباس کهنه چه حاجت که زیر سم ستور                 تنی نماند که پوشند جامه یا کفنش [26]

مرگ سرخ به از زندگی ننگین است

امام علیه السلام هنگامی که به میدان آمد و مبارز طلبید، هر کس از پهلوانان سپاه دشمن پیش آمد او را به خاک افکند، تا آنجا که بسیاری از آنان را به هلاکت رساند آنگاه به جانب راست سپاه حمله کرد و فرمود: «اَلْمَوْتُ خَیْرٌ مِنْ رُکُوبِ اَلْعَارِ؛ مرگ بهتر از زندگی ننگین است». [27]

این شعار که «مرگ با عزت از زندگی ننگین بهتر است» از مهمترین پیام های عاشورا است، پیامی که می تواند سراسر تاریخ بشر را روشن سازد، و به استعمار و استثمار و بردگی انسان ها پایان دهد.[28]

مردم غالباً از ترس ذلت ذلیل می شوند، و از ترس ظلم تن به ظلم و ستم می دهند و جباران و ظالمان نیز از همین نقطه ضعف استفاده می کنند.[29]

درست است که امام حسین علیه السلام با این شعار به استقبال یزیدیان رفت و در یک نبرد نابرابر شهید شد، اما خدا می خواست مکتبی ساخته شود که آزادی خواهان جهان در طول تاریخ در آن درس آزادگی و افتخار بیاموزند و بدانند «مرگ با عزت و افتخار، بهتر از زندگی ننگین است»![30]

به تعبیر زیبای شاعر

بزرگ فلسفه قتل شاه دین حسین این است              که مرگ سرخ به از زندگی ننگین است

حسین مظهر آزادگی و آزادی است                        خوشا کسی که چنینش مرام و آیین است [31]

سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است

ماه محرم ، ماه غم و اندوه اهل بیت علیهم السلام و شیعیان آنهاست؛[32] این عزاداری ها که ناشی از غمی عمیق و دردی جانکاه است به حدی است که مطابق روایت، پس از شهادت امام علیه السلام، ملائکه آسمان نیز به شیون درآمدند.[33] هم چنین اخبار و روایاتی که درباره تحولات آسمان و زمین و گریه آسمانیان و فرشتگان پس از شهادت جانسوز آن حضرت در منابع شیعه و سنی نقل شده است به این حقیقت گواهی می دهد.[34]

به روایت اشعار پر اشک و آه محتشم

در بارگاه قدس که جای ملال نیست                       سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است

جن و ملک بر آدمیان نوحه می کنند                      گویا عزای اشرف اولاد آدم است

ترسم جزای قاتل او چون رقم زنند

دردآور است مردمی که ادعای مسلمانی داشتند و به ظاهر نماز می خواندند و قرآن تلاوت می کردند، تکبیر گویان به جنگ با جگرگوشه پیغمبرشان برخاستند[35] و با بی رحمی تمام اسوه تقوا و ایمان را شهید کرده و حریمش را مورد هتک و غارت قرار دادند.[36]

در واقعۀ عاشورا، نه فقط یک انسان مؤمن وحق طلب، بلکه امامی معصوم، پنجمین فرد از اصحاب کساء و فرزند فاطمه زهرا علیها السلام دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله، به دست مردمی که خود را از امت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می دانستند به گونه ای دردناک و بی سابقه به شهادت رسید.[37]

کشتن امام حسین علیه السلام با آن همه عظمت معنوی و اصل و نسب خانوادگی، در روز روشن و در آن صحنه، کار ساده ای نبود که تاریخ بتواند آن را فراموش کند.[38]

هر چند کشتن هر انسان مؤمن و هر نفس محترمی جرم بزرگی است، ولی به یقین کشتن مردی که حجت خدا بر روی زمین و امام عصر خویش است و برای مبارزه با ظلم و ستم به پا خاسته، آن هم به آن شیوه بسیار ناجوانمردانه، گناه سنگینی است که نمی توان از کنار آن به سادگی گذشت.[39]

چه زیبا سروده است محتشم کاشانی؛ آنجا که می سراید

ترسم جزای قاتل او چون رقم زنند                        یک باره بر جریده رحمت قلم زنند

ترسم کزین گناه، شفیعان روز حشر                      دارند شرم، کز گنه خلق دم زنند

دشمنت کشت ولی نور تو خاموش نگشت

از جمله امتیازات حماسه بزرگ عاشورا، قدرت تأثیرگذاری آن در افکار عمومی مسلمانان، بلکه آزادمردان جهان در طول تاریخ است، چرا که نهضت عاشورا یک نهضت فرا زمانی و فرامکانی است، یعنی نمی توان قیام و نهضتی را در عالم پیدا کرد که تا این اندازه الگو و اسوه آزادمردان و سبب حرکت و جوشش مبارزان در برابر ظالمان و ستمگران، آن هم از زمان وقوع حادثه تا عصر حاضر باشد.[40]

اینگونه است که پس از قرن ها، میلیون ها علاقمند به آن حضرت، هر سال در ایام محرم و به خصوص در تاسوعا و عاشورای حسینی، به عزاداری برای آن حضرت و یارانش، و تجلیل و تکریم از آنان می پردازند و در این راه هزینه های سنگینی می کنند و زحمات و رنج ها را به جان می خرند و کودک و جوان و پیر، زن و مرد مشتاقانه به راه اقامه هر چه باشکوه تر عزای حسینی بر می خیزند.[41]

دشمنت کشت ولی نور تو خاموش نگشت            آری آن جلوه که فانی نشود نور خداست

نه بقا کرد ستمگر نه بجا ماند ستم                      ظالم از دست شد و پایه مظلوم بجاست

زنده را زنده نخوانند که مرگ از پی اوست                    بلکه زنده است شهیدی که حیاتش ز قفاست [42]

خون او، تفسیر این اسرار کرد

قیام عاشورا علاوه بر آن که به احیای دین خدا کمک کرد، و موجب رشد و شکوفایی درخت اسلام شد، باعث بیداری امت اسلامی گشت و روح شهادت طلبی و شجاعت را در مسلمانان دمید و درس فداکاری و ایثار را به بشر آموخت و دستگاه خلافت اموی را با خطرات جدی روبرو ساخت و سبب قیام ها و نهضت های خونینی گردید که در کوتاه مدت به سقوط خلافت آل ابوسفیان و در درازمدت به برچیده شدن خلافت بنی امیه انجامید.[43]

به گفته شاعر

بهر حق در خاک و خون غلتیده شد                      تا بنای کفر از آن، برچیده شد

خون او تفسیر این اسرار کرد                    ملت خوابیده را بیدار کرد[44]

 ظالم از خون دل مظلوم می نوشد هنوز

با یک بررسی دقیق پیرامون تاریخ حماسه ساز عاشورای حسینی به این نتیجه می رسیم که عاشورا و کربلا با گذشت زمان از صورت یک حادثه تاریخی بیرون آمده و تبدیل به یک مکتب شده است، مکتبی انسان ساز و افتخارآفرین! نه تنها برای مسلمین جهان بلکه از مرزهای اسلام نیز فراتر رفته و طبق مدارک موجود، تحسین بسیاری از متفکران جهان را برانگیخته و از آن به عنوان الگویی برای نجات و رهایی ملت های مظلوم و ستمدیده یاد می کنند، و مکتبش را مکتب ظلم ستیزی و زندگی با عزت و شرف و آزادی می دانند.[45]

جالب این که بنیانگذار این مکتب و یاران وفادار و پاکباخته اش ، راهکارهای وصول به این هدف را عملا با رشادت ها و شجاعت ها و پایمردی ها و با سخن از طریق خطبه ها به همگان آموختند و نشان دادند که حتی جمعیت های اندک، اما شجاع و با انگیزه الهی می توانند در برابر انبوه دشمنان بایستند و بر آنها پیروز شوند و به اهداف والای خود برسند.[46]

امیدواریم در دنیای امروز که ظالمان و ستمگران بی رحم، برای نوشیدن خون مظلومان به پا خاسته اند، ملت های ستمدیده با الهام گرفتن از حماسه عاشورا به پا خیزند و شر آنان را از جهان براندازند؛ آری:[47]

ظلم بر محو عدالت سخت می کوشد هنوز              ظالم از خون دل مظلوم می نوشد هنوز

تا عدالت را کند جاوید در عالم حسین                    خون پاکش بر بساط ظلم می جوشد هنوز

سخن آخر: (رویش های شعر آیینی از برکات انقلاب اسلامی است)

در خاتمه باید تأکید کرد فصل تازه ای از شعر آیینی در زمان ما آغاز شده که با دوران قبل متفاوت است، شاعران آیینی ارزش های مکتب را در قالب های مختلف به ویژه به عنوان ابزاری برای مبارزه با فساد و ظلم بیان می کنند، که این دستاورد مهم از برکات انقلاب اسلامی به شمار می رود.[48]

1. عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها

2. بیانات معظم له